Filmi yt ‘Fëmijëria e
Ivanit’, shkaktoi shumë debate të dhunshme midis kritikëve. Pas kaq shumë
vitesh çfarë mendon ti për këtë?
Debati u drejtua kryesisht nga Sartri dhe Moravia. Moravia
me kritikoi, ndërsa Sartri më mbrojti. Unë e lexova artikullin e Moravias me
shumë interes. Ai e coptoi filmin tim fare, por kritika e tij ishte në një
nivel dhe cilësi mendimi të atillë saqë thuajse më pëlqeu. Unë isha mësuar me
kritikë të standardizuar, ose pa kritikë fare, duke qenë se, ai ishte filmi im
i parë. Tani, mund të them se, Moravia kishte të drejtë, ndërsa mbrojtja e
Sartrit ishte shumë filozofike dhe spekulative për të më bindur mua.
Për shumë njerëz,
kinemaja është thjesht një punë, po për ty?
Unë nuk arrij dot të ndajë, filmat e mi dhe jeta ime.
Filmat janë pjesë e jetës sime. Që të jem në gjendje të bëj një film, më është
dashur gjithmonë të bej një lloj zgjedhje fatale. Njoh shumë njerëz që mund të
ndajnë filmat e tyre nga jetët e tyre. Njoh shumë njerëz të cilët sillen në një
mënyrë në jetën e tyre të përditshme dhe më pas shprehin ide të tjera në filmat
e tyre. Në një farë mënyre, ata i kthejnë mendimet e filmave të tyre në
mendimet e tyre. Unë nuk jam ashtu. Filmi nuk është një punë për mua. Filmi
është jeta ime. Dhe çdo film është një akt themelor.
A të pëlqen të xhirosh
filma?
Mua më pëlqen t’i krijoj filmat e mi…t’i shpik ato, të
shkruaj skenarë, të krijoj skena…të kërkoj për vendndodhje…të mendoj për çdo
gjë që është nevojshme për filmin. Por xhirimi
nuk është interesant: në çastin kur çdo gjë është menduar se si do të jetë, atëherë
të duhet ta materializosh atë në një film, teknikisht, dhe kjo është shumë e mërzitshme.
Kush është mjeshtri yt në
kinema?
Veprat e Dovzheko-s janë shumë të rëndësishme për mua. Por
nëse do të thuash mjeshtëri im aktual, ai është Mikhail Rhomm, i cili drejtoi për
shumë vite Institutin e Kinematografië. Ai më mësoi se si të isha vetvetja. Kaq
shumë i detyrohem atij.
Çfarë mendon për filmin
autor?
Besoj se, vetëm poetët do të jenë ata që do të mbeten në
historinë e kinemasë. Unë mendoj se, ekziston një ligj: kinemaja autor është e
përbërë nga poetët dhe të gjithë regjizorët e mëdhenj janë poetë.
Dhe çfarë është një poet
në kinema?
Ai është një regjizor i cili krijon vetë botën e tij, pa riprodhuar
realitetin rreth tij. Kjo është ajo që ne e quajmë ‘kinema autor’.
Andrei, yt at ishte një
nga poetët më të mëdhenj rus. I tillë mbetet edhe sot.
Më flit për të.
Padyshim që im atë, është poeti më i madh i gjallë rus, me
intonacionet e tij të fuqishme, lirike…dhe me shtysën e tij shpirtërore. Si
një poet, për të e vetmja gjë që ka rëndësi është koncepti intim, shpirtëror i
jetës, ndjesia e thellësisë shpirtërore që ai përjeton kundrejt tokës dhe rolit
të tij. Ai është një person modest, i cili nuk shkroi kurrë një rrjesht për t’u
bërë i famshëm, i cili nuk ndërtoi kurrë një karrierë mbi poezinë. Ai ka pasur
një jetë të vështirë: poezitë e tij ishin gati të botoheshin në kohën kur
Zdanov nisi (sipas meje) një kryqëzatë të padrejtë kundër gazetës ‘Ylli’ dhe
‘Leningrad’. Ai kritikonte poezitë e Akhmatovas, Zoshenko…filmat e Eisenstein-it…Kohë
të vështira…dhe shumë libra të tim eti nuk u botuan. Zdanov ishte i zënë me
situatën kulturore të asaj kohe dhe kështu, librat e tij, mbetën të pabotuar për
një kohë të gjatë. Ato e panë dritën e diellit vetëm kohën e fundit. Shumë vonë.
Çdo herë që takoheshim
çdo çast, ishte festë
sikur të ishte epifani
vetëm ne në univers
përpara meje
mes perderve me
jargavanë të freskët
nga mbrëtëria jote
një reflektim mbi pasqyrë
më e fortë dhe më e lehtë
sesa rrahja e një krahu
ti vrapoje sipër shkallëve
më e shpejtë sesa
rrotullimi i kokës
kur binte nata
ti më jipje dhuratën tënde
dhe dyert e altarit hapeshin
dhe unë teksa isha zgjuar
të thoja, qofsh e bekuar
edhe pse e dija se bekimi im
ishte ofendim
ti flije, ndërsa jargavanët vjollcë
zgjateshin nga tryeza
për të përkëdhelur
qepallat e tua
dhe kështu, të përkëdhelura
ato ishin në paqe
dhe dora jote ishte e ngrohtë
dhe në kristal rridhnin lumenjtë
malet ishin të mjegullta
dhe deti shkëlqente
dhe ti mbaje kristalet
dhe ti flije mbi fronin tënd…O, Zot!
Ti ishe imja!
Më pas, ti çoheshe
Duke shndërruar
fjalorin e së përditshmes
ti shqiptoje ‘TI’
dhe aty fjala
shpalosi kuptimin e saj të vërtetë
dhe unë u bëra mbret
çdo gjë në botë ndryshoi
edhe gjërat më të thjeshta,
lavamani, ibriku, uji…
që qëndronin ndërmjet nesh
si një roje
i fortë dhe i palëvizur
ku i dihet se ku na shtynë
si në një mirazh përpara nesh
qytete lindur nga mrekulli
vetëm mendja
qëndronte poshtë këmbëve tona
dhe zogjtë
dhe peshqit
duke kërcyer jashtë lumit
ishin bashkëudhëtarët tanë
dhe përpara syve tanë
qielli i hapur
ndërsa, fati në hapat tonë
si një i çmendur
me një brisk në dorë
Andrei, çfarë është arti?
Përpara se të përkufizojmë artin, apo çdo koncept tjetër,
ne duhet t’i përgjigjemi një çështje shumë më të gjerë: cili është qëllimi i
jetës së njeriut në Tokë? Ndoshta, ne jemi këtu që të ngremë veten tonë
shpirtërisht. Nese jeta jonë anon nga pasurimi shpirtëror, atëherë arti është
një nga mënyrat për të arritur atje. Kjo, sigurisht, në përputhje me
përkufizimin tim për jetën. Arti duhet ta ndihmojë njeriun në këtë proces. Disa
thonë se, arti e ndihmon njeriun që të kuptojë botën, ashtu si çdo aktivitet tjetër
intelektual. Une nuk besoj në këtë mundësi njohjeje. Unë jam thuajse agnostik.
Njohuritë na shpërqëndrojnë nga qëllimi ynë i vetëm në jetë. Sa më shumë që
dimë, aq më pak dimë: duke shkuar më thellë, horizonti bëhet më i ngushtë. Arti
pasuron vet aftësitë shpirtëtore të njeriut dhe kështu ai mund të ngrihet mbi
veten dhe të përdorë atë që ne e quajmë ‘vullnet i lirë’.
Edhe presioni në të cilin ndodhej Rublev, nuk përbën përjashtim.
Artisti nuk punon kurrë në kushte ideale. Nëse këto kushte do të ekzistonin,
veprat e tij nuk do të ekzistonin, sepse artisti nuk jeton në zbrazëti. Duhet të
ekzistojë një lloj presioni: artisti ekziston sepse bota nuk është perfekte. Arti
do të ishte i padobishëm nëse bota do të ishte perfekte, duke qenë se, njeriu
nuk do të kërkonte harmoni, por thjesht do të jetonte në të. Arti ka lindur ne një
botë të sëmurë. Kjo është çështja tek ‘Rublev’: kërkimi për marrëdhënien
harmonike midis njerëzve, ndërmjet artit dhe jetës, ndërmjet kohës dhe historisë.
Edhe filmi im për këtë është.
Një temë tjetër e rëndësishme në përvojën e njeriut, në
këtë film mesazhi im, është e pamundur që t’ia kalosh përvojën tënde të tjerëve
apo që të mësosh nga të tjerët. Ne duhet të jetojmë vet përvojat tona, nuk mund
t’i trashëgojmë dot ato. Njerëzit thonë shpesh: përdor përvojën e tët eti!
Shumë e lehtë: secili prej nesh duhet të fitojë përvojën e tij. Por në çastin
që e kemi atë, ne nuk kemi më kohë në dispozicion që ta përdorim këtë përvojë
të fituar. Dhe gjeneratat e reja me të drejtë, refuzojnë që ta dëgjojnë këtë:
ata duan që ta jetojnë atë, por më pas edhe ata gjithashtu vdesin. Ky është
ligji i jetës, kuptimi i saj i vërtetë: ne nuk mund t’ia imponojmë përvojën
tonë njerëzve të tjerë apo t’i detyrojmë ata që të ndjejnë emocione të
sugjeruara. Ne mund ta kuptojmë jetën vetëm përmes përvojave tona personale.
Rublev, murgu, kishte një jetë kompleke: Ai jetoi me
mjeshtrin Radonevsky tek Trinia e Shenjtë, por ai jetoi në grindje me mësimet e
tij. Ai e pa botën me sytë e mjeshtrit të tij. Vetëm në fund të jetës së tij,
ai e jetoi jetën sipas mëyrës së tij.
Burimi: Dokumentar përkushtuar poetit më të madh rus, Andrei Tarkovsky,
1983, nga Donatella Boglivo:
https://www.youtube.com/watch?v=rUnDo9jjZGg&list=PLPV3nUyTvwwqVs8k0bPdlteDpp3ThVYPb&index=2
Përzgjodhi dhe përktheu nga anglishtja – Enkeleda Suti
