Nga Noah Harari
Shkurt 2017
Si
t’i kuptojmë ndarjet e sotshme politike? Në një bashkëbisedim të gjerë,
historiani Yuval Harari i vendos trazirat e sotshme në një kontest shumë më të
gjerë, kundër zhvillimeve të vazhdueshme teknologjike, kilmës, dhe medias – –
madje edhe nocionit tonë se çfarë është njerëzimi. Kjo është seria e parë e
Dialogëve të TED, në kërkim të përgjigjjeve kuptimplota ndaj shkallëzimit të ndarjeve
politike.
CA[1]:
‘Homo Deus.’ Tani, kjo është teoria e
njëqind viteve të ardhshme. Kam pasur mundësinë ta lexoj. Është ekstremisht
dramatike, dhe po guxoj të them se, për disa njerëz, kjo teori është
disi alarmuese.
Duhet lexuar patjetër. Dhe sinqerisht, nuk do të kishim diçka më të mirë për të
na ndihmuar që të nxjerrim një farë kuptimi se çfarë dreqin po ndodh tani në
botë. Pra ja ku jemi Yuval: në qytetin e Nju Jorkut, në vitin 2017-të, kemi një
President të ri në pushtet, dhe valë shoku që po përhapen në të gjithë botën. Çfarë
dreqin është duke ndodhur?
YNH: Unë mendoj se, gjëja bazë që po
ndodh është se ne kemi humbur historinë tonë. Njerëzit mendojnë me histori, dhe
ne përpiqemi që ta kuptojmë botën duke treguar histori. Dhe gjatë pak dekadave
të fundit, ne kishim një histori shumë të thjeshtë dhe shumë tërheqëse rreth
asaj që po ndodh në botë. Dhe historia thoshte se, oh, ajo që po ndodh është se
ekonomia po globalizohet, politika po liberalizohet, dhe kombinimi i këtyre të
dyjave do të krijojë një parajsë në Tokë, dhe kështu, ne duhet të vazhdojmë të
globalizojmë ekonominë dhe të liberalizojmë sistemet tona politike, dhe çdo gjë
do të jetë e mrekullueshme. Dhe në vitin 2016-të, është çasti kur një segment
shumë i gjerë, madje edhe i botës perëndimore, ndali së besuari këtë histori. Për
arsye të mira apo të këqia – kjo nuk ka aspak rëndësi. Njerëzit kanë ndalur së
besuari këtë histori, dhe kur nuk kemi një histori, ne nuk e kuptojmë dot se çfarë
është duke ndodhur.
CA: Një pjesë juaja beson se, ajo
histori në fakt ka qenë një histori mjaft efektive. Ajo ka funksionuar.
YNH: Deri në një farë mase, po. Sipas
disa matjeve, tani ne jemi në kohën më të mirë për njerëzimin. Sot, për herë të
parë në histori, më shumë njerëz vdesin nga mbingrënia e tepërt sesa nga ngrënia
e pakët, që është një arritje e mrekullueshme.
Gjithashtu, për herë të parë në histori,
më shumë njerëz vdesin nga plakja sesa nga sëmundjet ngjitëse, edhe dhuna
gjithashtu, ëshë ulur. Për herë të parë në histori, më shumë njerëz kryejnë vetëvrasje
sesa vriten nga krimi, terrorizmi dhe lufta të marra të gjitha së bashku. Statistiksht,
ne jemi armiku më i keq i vetes. Të paktën nga të gjithë njerëzit e botës, ka më
shumë të ngjarë që ju të vriteni nga vetja juaj.
Që është, përseri, lajm shumë i mirë,
krahasuar me nivelet e dhunës që kemi parë në epokat e mëparshme.
CA: Por ky proces për lidhjen e botës ka
rezultuar në një grup të madh njerëzish të cilët ndjejnë se janë lënë jashtë
dhe ata kanë reaguar për këtë. Dhe kështu, ne kemi këtë bombë gati për të
shpërthyer, e cila është duke shqyer të gjithë sistemin. Dua të thëm, çfarë
mendon – – përsa ka ndodhur kjo? Duket sikur mënyra e vjetër se si njerëzit
mendojnë për politikën, ndarjen e djathtë-e majtë, është hedhur në erë dhe zëvendësuar
me një të re. Si duhet të mendojmë ne lidhur me këtë?
YNH: Po, modeli i vjetër politik i
shekullit të XX-të të së djathtës kundër së majtës tani është thuajse e pavlefshme,
nuk ka asnjë rëndësi, dhe se ndarja e vërtetë është ndërmjet asaj që është
globale dhe kombëtare, apo globale dhe lokale. Dhe ne, mund ta shikojmë këtë në
të gjithë botën që tani kjo është lufta kryesore. Me shumë mundësi, ne do të kemi nevojë për
modele tërëtësisht të reja politike dhe mënyra tërëssht të reja të të menduarit
rreth politikës. Në thelb, ajo që mund të themi është se, tani ne kemi një
ekologji globale, ne kemi një ekonomi globale, por kemi politika kombëtare, dhe
kjo nuk funskionon si një e tërë. Kjo e bën sistemin politik joefektiv, sepse
ajo nuk ka asnjë kontroll mbi forcat që formësojnë jetët tona. Dhe bazikisht,
ne kemi dy zgjidhje për këtë mungesë ekuilibri: ose të ç’globalizojmë ekonominë
dhe t’i kthejmë ato në ekonomi kombëtare, ose të globaliozjmë sistemin politik.
CA: Kështu, disa, ma merr mendja nga
shumë liberalë atje jashtë e shikojnë Trumpin dhe qeverinë e tij si diçka pakthyeshmërisht
të keqe, thjesht të shëmtuar në çdo mënyrë të mundshme. A shikoni ndonjë
artikulim politik apo filozofi mendimi të shtrirë diku aty që ia vlen që ne ta
kuptojmë? Si do ta artikulonit ju një filozofi të tillë? A është ajo thjesht një
filozofi nacionalizmi?
YNH: Unë mendoj se, ndjenja ose ideja që
shtrihet pas saj është se sistemi politik – – diçka është thyer aty. Dhe ajo
nuk i jep më fuqi njeriut të zakonshëm. Ajo nuk do t’ia dijë edhe aq shumë për
njeriun e zakonshëm, dhe unë mendoj se kjo diagnozë e sëmundjes së sistemit politik
sot në botë është e saktë. Në lidhje me përgjigjjet, jam shumë më pak i sigurtë.
Unë mendoj se, ajo që jemi duke parë, është
reagimi i menjëhershëm njerëzor: nëse diçka nuk funksionon, le të kthehemi
prapa në kohë. Dhe këtë e shikojmë në të gjithë botën, thuajse askush në sistemin
politik sot, nuk kanë asnjë vizion të orientuar për të ardhmen se ku është duke
shkuar njerëzimi. Thuajse kudo, kemi ‘retro-vizione’: ‘Le ta bëjmë Amerikën sërish
të madhe,’ siç ka qenë e madhe në të shkuarën – Unë nuk e di se si – – në vitet
1950-të, në vitet 1980-të, diku në kohë, le të shkojmë prapa aty. Dhe le të
shkojmë në Rusi njëqind vjet pas Leninit, vizioni i Putinit për të ardhmen
bazikisht është, eh, le të shkojmë prapa në kohën e perandorisë cariste. Dhe në
Izrael, nga ku vi edhe unë, vizioni më i nxehtë politik i së tashmes është: ‘Le
të ndërtojmë tempullin sërish.’ Kështu, le të shkojmë pas 2,000 vjet në kohë. Kështu,
njerëzit disa herë janë duke menduar në të shkuarën që kemi humbur, dhe ndonjëherë
në të shkuarën, është sikur të kemi humbur mënyrën tonë të të jetuarit në
qytet, dhe ju thoni OK, le të shkojmë prapa në pikën kur unë ndjehesa i sigurt
dhe le të fillojmë nga fillimi aty. Unë nuk mendoj se, kjo nuk do të funksionojë,
por shumë njerëz mendojnë se kjo do të funksionojë, dhe kjo ka të bëjë me
instiktin e tyre telepatik.
CA: Po përse nuk do të funskiononte?
‘Amerika e para’ është një sllogan shumë tërheqës në shumë mënyra. Patriotizmi është,
në shumë mënyra, diçka shumë e fisshme. Ajo ka luajtur një rol në promovimin e
bashkëmpunimit midis një numri të madh njerëzish. Përse të mos kemi një botë të
organizuar sipas vendeve, ku të gjitha vendosin në vend të parë veten?
YNH: Për shumë shekuj, madje mijëra
vite, patriotizmi ka fuksnionuar deri diku shumë mirë. Sigurisht, ajo ka çuar në
lufëra dhe këshu me rradhë, por ne nuk duhet të përqëndrohemi edhe aq shumë tek
gjërat e këqia. Ka gjithashtu edhe shumë, shumë gjëra pozitive rreth patriotizmit,
dhe aftësinë e një numri të madh njerëzish të cilët kujdesen për njëri-tjetrin,
simpatizohen me njëri-tjetrin, dhe mblidhen së bahsku për një aksion kolektiv.
Nëse kethehemi para tek kombet e para, kështu, mijëra vite pas në kohë, njerëzit
që jetonin në Lumin e Verdhë në Kinë – – kishte shumë, shumë fise të ndryshme
dhe ata që të gjithë vareshin nga lumi për mbjietesën e tyre dhe për mirëqenien
e tyre, por ata të gjithë gjithashtu vuanin nga përmbytje dhe thatësira të
vazhdueshme. Dhe asnjë fis, nuk mund të bënte asgjë lidhur me këto, sepse
secili prej tyre kontollonte vetëm një seksion të vogël të lumit.
Dhe më pas, në një proces të gjatë dhe të
komplikuar, fiset u bashkuan së bashku për të formuar kombin e Kinës, që
kontrollonte të gjithë Lumin e Verdhë dhe kishte aftësinë për të bashkuar bashkë
me qindëra mijëra njerëz për të ndërtuar diga dhe kanale dhe për të rregulluar
dhe parandaluar përmbytjet dhe thatësirat më të këqia dhe për rritjen e mirëqenies
për çdonjeri. Dhe kjo ka funksionuar në shumë vende, në të gjithë botën.
Por në shekullin e XXI-të, teknologjia është
duke ndryshuar këtë në një mënyrë rrënjësore. Tani ne jemi duke jetuar – – të
gjithë njerëzit në botë – – janë duke jetuar në të njëtin lumë ‘cyber’ dhe asnjë
komb i vetëm nuk mund ta rregullojë këtë lumë vetëm. Ne jemi duke jetuar të
gjithë bashkë në një planet të vetëm, që është duke u kërcënuar nga vet
veprimet tona. Dhe nëse, nuk kemi një farë lloj bashkëpunimi global,
nacionalizmi thjesht nuk është mënyra e duhur për të trajtuar këtë problem,
qoftë për ndryshimet klimaterike ose zhvillimet e reja teknologjike.
CA: Kështu, ishte një ide e bukur në një
botë ku shumica e veprimeve, shumica e çështjeve, ndodhin në nivel kombetar,
por argumenti juaj qëndron se çështja që ka më shumë rëndësi sot nuk ndodhin më
në shkallë kombëtare, por në shkallë globale.
YNH: Ekzaktësisht. Të gjitha problemet
kryesore të botës sot, janë në thelb globale, dhe ato nuk mund të zgjidhen pa
një farë bashkëpunimi global. Dhe nuk po flasim vetëm për ndryshimet
klimaterike, që është shembulli më i dukshëm që mund të paraqesë për ju. Unë
mendoj më shumë në termat e zhvillimeve teknolgjike. Nëse mendoni, për
shembull, inteligjencën artificiale, në 20-të apo 30-të vitete të ardhshme të
cilat do t’i nxjerrin njerëzit jashtë tregut të punës – – ky është një problem
i një rangu global. Ajo do të përçajë ekonominë e të gjitha vendeve.
Ngjashëm, nëse mendoni, le të themi,
bioinxhinierinë dhe njerëzit që kanë frikë nga drejtimi, se di, kërkimet
inxhinjerike gjenetike tek njerëzit, nuk do të ndihmojë le të themi nëse një
vend i vetëm, si p.sh., Shtetet e Bashkuara, i shpallin të paligjshme të gjitha
eksperimentet gjenetike tek njerëzit, kur ndërkohë Kina ose Koreja e Veriut
vazhdojnë ta bëjë një gjë të tillë. Kështu, Shtetet e Bashkara nuk mund ta
zgjidhin këtë gjë vetëm, dhe shumë shpejt, dhe presioni mbi Shtetet e Bashkuara
që të bëjnë të njëjtëngjë, do të jetë shumë i madh sepse jemi duke folur për
teknologji me rrezik shumë të lartë dhe me fitime shumë të mëdha. Nëse dikush
tjetër po e bën këtë gjë, unë nuk mund t’ia lejoj vetes që të mbetem pas. E
vetmja mënyrë për të pasur rregullatorë, rregulltorë efektivë, në gjëra të
tilla si inxhinjeria gjenetike, është që të kemi rregullatorë globalë. Nëse
kemi vetëm rregullatorë kombëtare, askush nuk do të dëshironte të mbetej pas.
CA: Kështu, kjo është me të vërtetë
interesante. Mua më duket sikur kjo do të jetë një nga bashkëbisedimet kyçe
provokuese, ose të paktën konstruktive ndërmjet anëve të ndryshme këtu, sepse
unë mendoj se, çdokush mund të bie dakord që pika e fillesës e shumë prej zemërimit
që na ka ndotur neve mbi atë se ku jemi, ka ndodhur për shkak të shqetësimeve
tona legjitime rreth humbjes së vendeve të punës. Punë s’ka më, mënyra
tradicionle e jetësës nuk eksiton më, dhe nuk është fare çudi që njerëzit janë
të inatosur për këtë. Dhe në përgjithësi, ata fajësojnë globalizmin, elitat
globale, që janë duke ia bërë këtë atyre ka u marrë leje, dhe ky tingëllon si
një shqetësim legjitim.
Por ajo që ju dëgjoj të thoni është se –
– një pyetje kyçe është: cili është shkau i vërtetë i humbjes së vendeve të punës,
së bashku tani dhe duke ecur përpara? Deri kur flasim për globalizmin, atëherë
përgjigja e saktë do të ishte, po, le t’i heqim kufinjtë dhe t’i lëmë njerëzit
jashtë dhe le të ndryshojmë marrëveshtjet tregtare dhe kështu me rradhë. Por ti
je duke thënë, mendoj unë se, se arsyeja më e madhe e humbjes së vendeve të punës
nuk do të ketë të bëjë fare me këtë. Por se ajo do të lindë nga çështjet
teknologjike, dhe se ne nuk kemi asnjë mundësi për ta zgjidhur këtë veçse nëse
operojmë si një botë e lidhur.
YNH: Po, unë mendoj se, nuk e di për të
tashmen, por duke parë të ardhmen, nuk do të jenë meksikanët apo kinezët ata që
do të marrin vendet e punës nga njerëzit në Pensilvani, por robotët dhe
algoritmet. Kështu, nëse planifikon të ndërtosh një mur në kufirin e Kalifornisë,
ose një mur në kufirin me Meksikën kjo nuk do të jetë aspak diçka efektive. Dhe
unë u çudita kur po ndiqja debatet përpara zgjedhjeve, dhe u çudita që Trump
madje as nuk u përpoq t’i frikësonte fare njerëzit duke i thënë qe vendet tuaja
të punës do t’i marrin robotët. Tani edhe nëse kjo nuk është e vërtetë, kjo nuk
ka aspak rëndësi. Por kjo do të kishte qenë një mënyrë shumë efektive për të
frikësuar dhe nxitur njerëzit: ‘Vendet tuaja të punës do t’i zëvën robotët!’
dhe këtë frazë nuk e përdori askush. Dhe kjo më frikësoi, sepse kjo do të thotë
që pavarësisht se çfarë ndodh në universitete dhe në laboratorë kërkimi, dhe
aty, tashmë është duke ndodhur një debat mjaft intensiv rreth kësaj çështje,
por në sistemin(et) politike kryesore dhe midis publikut të përgjthshëm, njerëzit
thjesht janë të pavetëdijshëm që do të ketë zhvillime të mëdha teknologjike –
jo në 200 vitetet e ardhshme, por në 10-të, 20-të, 30-të vitete e ardhshme –
dhe ne duhet të bëjmë diçka lidhur me këtë, pjesërisht sepse pjesa më e madhe e
asaj që ne i mësojmë fëmijëve në shkollë, në kolegje apo në universitete sot do
të jenë tërësisht të pavlefshme për tregun e punës në vitin 2040-të ose 2050-të.
Pra kjo nuk është diçka për të cilën duhet të
fillojmë ta mendojmë në vitin 2040-të. Ne duhet të mendojmë sot se, çfarë
duhet t’u mësojmë të rinjve.
Përzgjodhi dhe përktheu nga anglishtja –
Enkeleda Suti
https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_nationalism_vs_globalism_the_new_political_divide
[1] Sipas TED Talk në video Chris
Andersonode është gazetari me të cilin po bashkëbisedon Harari.
