Unë jam e vetëdijshme për vetveten dhe gjithçka dhe
pastaj, papritur apo ngadalë vetëdija ime venitet, fiket dhe nuk është më…nuk
ekziston. Dhe kjo është një ndjenjë e mrekullueshme që nga ekzistoj në nuk
ekzistoj. Dhe në atë çast mua nuk mund të më ndodh asgjë. Si do ta përshkruaja filmin
‘Persona’? Shqetësuese, e parehatshme, si një ëndërr, performuese. Filmi ‘Persona’
e ngriti Bergman-in në një regjizor mjeshtëror dhe ndihmoi në çimentimin e
emrit të tij si një sinonim të konceptit të autorit (auteur). Kontrolli i
mediumit nga ana e tij, me një vulë të qartë dhe të menjëhershme, mund të
njihen menjëherë përgjatë botës kinematografike që ai ka realizuar. Por pavarësisht
përdorimit nga ana e tij të përsëritjes së mjediseve, temave, personazheve,
aktorëve, ‘Persona’ ka arritur ekselencë dhe famë nëpërmjet eksplorimit të disa
prej pyetjeve me të vështira në kopusin e veprës së tij; Çfarë na përkufizon ne? Çfarë na bën ata që jemi? Filozofia e
Ingmar Bergman ka qenë që filmi mund të jetë diçka shumë më shumë se sa thjesht
argëtim: imazhet e duhura mund të jenë një derë për tek forcat psikologjike që
formojnë vetë imagjinatën tonë. Për të cituar vetë Bergman-in: “Asnjë art nuk
kalon në vetëdijen tonë siç bën filmi dhe që shkon direkt tek ndjenjat tona,
thellë në dhomat e errta të shpirtit.” Dhe është përqëndrimi i tij mbi
shprehjen pamore, e kombinuar me një premisë të thjeshtë të ‘Persona-s’, që përjetësojnë
kaq shumë skena të filmit në mendjen
kolektive. Përdorim i imazheve që i flasin direkt emocioneve, jo intelektit kanë
krijuar një përvojë speciale dhe transformuese për shikuesin. Sepse Bergman-i
ka qenë i interesuar për përshkimin e gjuhës së pastër kinematografike. Atij i
dukej interesante eksplorimi i teknikës që ishte unike për formën
kinematografike, por ku ai po mësonte gjithashtu vazhdimisht nga evolimi i përhershëm
i Arteve Pamore. Duke e përdorur kameran e filmit në të njëjtën mënyrë siç e përdor
shkrimtari penën apo piktori penelin. Tek ‘Persona’, ai zgjedh të ballafaqojë
zgjedhjet stilistike që janë parësore në marrëdhënien ndërmjet Kinemasë dhe
Iluzionit. Duke zgjedhur të njëjtën teknikë narrative si kinemaja “klasike”,
por duke e përçarë skenarin nëpërmjet përdorimit të një rrëfimi të guximshëm
pamor të historisë. Gramatika e filmit të ‘Persona’ i shërben gjendjes së
humorit, po aq shumë saç i shërben shtimit të shtresave të narracionit. Duke
krijuar një dikotomi të çuditshme, por ftuese në mënyrën se si shpaloset
historia. Por filmi luan me forcat simbolike të psiqikës sonë në një qasje si
të ishte një ëndërr ndaj një kinemaje, e cila nuk përfundon thjesht në një
zgjedhje estetike. ‘Persona’ lejon vetvetet që të provokohen thellë sipas vetë
të kuptuarit tonë të mendjes së pavetëdijshme, duke ndërmjetësuar marrëdhënien
tonë me botën rreth nesh, që krijon maska, shumë e ngjashme me marrëdhënien Alma
dhe Elizabeth. Dhe teksa këto dy perceptime përplasen, ne mësojmë që
personazhet përfaqësojnë njëherësh realitetin e brendshëm dhe të jashtëm të
Qenies, atë që e ruajmë për vetveten dhe të tjerët dhe atë që ne ndajmë me ata
që janë rreth nesh. Sepse filmi është më i mençur kur bën pyetje sesa kur jep përgjigje.
Ne shpesh shikojmë kameran të vëzhgojë hapësirën diegjetike (një tingull në një
film) si një pasqyrë. Elizabeth është me fytyrë nga kamera, ndërsa Alma shikon
tutje. Personazhet pasqyrojnë vetveten: në veshje, në xheste, në dukje. Përdorimi
nga ana e Bergman-it të filmimit ekstremisht nga afër të Alma dhe Elizabeth na
përball me asgjënë e Qenieve tona. Filmimet këmbëngulëse dhe që të vënë në
siklet nga afër duke i reduktuar personazhet në shkrirjen e pjesëve të trupit:
sytë, goja, hunda, flokët, poret, shkrirja e trupave të tyre së bashku. Përdorimi
i filmimit nga afër tregon një nga aspektet më provokuese të ‘Persona’;
eksplorimin e dualitetit ndërmjet fizikalitetit të fytyrës njerëzore dhe nocionit
abstrakt të individualitetit. Duke i burgosur personazhet në filmimet e pandërprera
nga afër, Bergman kërkon dimensionet e jetës kinematografike njëherësh si përvoja
intime dhe asgjesuese. Dhe teksa kamera përpiqet që thuajse të penetrojë lëkurën
e personazheve, ajo tregon njëherësh anën e jashtme të njeriut dhe atë të
brendshme në një vështrim të dyfishtë që na imponon pyetjen: Kush është personi?
Kush është persona? Atëherë, gjuha kinematografike e ‘Persona’ funksionon si në
mikrokozmos imagjinar për të zgjeruar interpretimet tona për historinë. Por më
shumë sesa një film për t’u kuptuar, ‘Persona’ është një film që duhet ndjerë
dhe vlerësuar në thellësitë e vetëdijes sonë. Simbolet nuk janë aty si enigma pët
t’u zgjidhur dhe lidhur, por për të funksionuar si projeksione të realitetit
tonë, duke e amplifikuar filmin thuajse në një udhëtim filozofik. Intelekti nuk
mund të merret gjithmonë me përvojën tonë kinematografike, ndonjëherë ne
thjesht kemi nevojë që ta ndjejmë atë. Sepse simbolet i transhendojnë nocionet
intelektuale, ato prekin aspekte të ndryshme, parësore të dijes njerëzore. Ato e
transhendojnë vetë kuptimin dhe kjo është ajo që Bergman bën tek ‘Persona’. Mjeshtëria
krijuese e filmit kthehet jo në një refleks të vetë dëshirës së Bergman-it për
të eksploruar horoskopin e ekzistencës, por thuajse një nevojë instiktive për të
gërmuar në mundësitë e vetë artit. Por, nëse do të këmbëngulni për të
deshifruar kuptimin enigmatik të ‘Persona’, ndoshta ideja më e rëndësishme
duhet gjetur në dy çaste të rëndësishme të filmit: në fillim tek hyrja e tij, ku
ne prezantohemi me projektorin që tregon një bashkim filmash dhe simbolesh. Në
atë çast, Kinemaja prezantohet si një portal. Një pasyrë që na jep mbrapsht atë
për të cilën kemi nevojë nga ai dhe ‘Persona’ na përball me të Vërtetën tonë,
duke vënë në pikëpyetje çfarë është ajo që na bën individë, pa maskat e kulturës
sonë. Kështu, Kinemaja kthehet në një dritare të prekshme të marrëdhënies paradokse
të Virtuales dhe Reales, të indentitit individual dhe kolektiv. Sipas një lëvizje
lozonjare dhe, ndoshta të guximshme, Bergman-i zgjedh që të luajë dialogun përfundimtar
ndërmjet Alma dhe Elizabeth dy herë. Në një çast tjetër të rëndësishëm, ai
zgjedh të nxjerrë jashtë tensionet thelbësore ndërmjet emocionit, intelektit
dhe perceptimit. Vizualisht ne kemi disa element kyç të gramatikës së filmit,
fytyra e konturuar lehtësisht e kontrastuar me silueta të errta, afërsia e
kameras ndaj subjektit, personazhet që pasqyrojnë njëra-tjetrën, por duke parë
në drejtime të ndryshme. Këndet e ndryshme thuajse si për të na treguar
perspektivat e ndryshme që mund të sjellë Kinemaja, apo imponimi i idesë që
Filmi mund të jetë përtej kohës, duke e pezulluar çastin, duke e riluajtur atë.
Atëherë çintegrimi psikologjik i personazheve tona përfaqësohet në imazhin e famshëm
të përbërë të dy fytyrave të shkrira të grave, duke u bërë një. Kjo skenë e veçantë
dhe simbolet e saj janë ndoshta më perversja tek ‘Persona’. Duke u përpjekur që
të bëjë një portret kyç të njerëzimit tonë nëpërmjet thuajse një imazhi
metafizik, Bergman-i eksploron njëherësh fuqinë transformuese të
subjektivitetit dhe eksplorimin e shtresave të shumëfishta të kuptimit. Ai nuk është
i shqetësuar për ndonjë përgjigje thelbësore, por në vend të kësaj, për krijimin
e rrugëve të hapura të kuptimit. Në fund të fundit, ky është një film dhe nëse
nuk ju kujtohet, ja tek e keni. Bergman e thyen sërish murin e katërt. Por kjo
nuk është për të thënë se të gjitha këto interpretime nuk janë të vlefshme. Këtu
ka kaq shumë gjëra për të folur, ‘Persona’ mund të jetë një zhytje e thellë në
kuptimin filozofik, në rrëfimin pamor të historisë, dhe në gjuhën
kinematografike. Një që dialogon me narrativën femërore. Gratë që veshin maska çdo
ditë për t’i mbijetuar traditave të shoqërisë: të jesh një bashkëshorte, të
jesh një nënë. Një gjë tjetër që dialogon me dualitetin e se çarë duan të tjerët
që të shikojnë tek ne dhe atë që ne jemi në të vërtetë. Ideja që ato personazhe
janë vetëm një. Dhe, e preferuara ime, ajo që eksploron Kinemaja dhe media si
mbajtësit e çelësave të botës së iluzioneve dhe simboleve me një kalim të lirë
në mendjen tonë të pavetëdijshme. Dhe pavarësisht rrugës që ju do të zgjidhni për
të marrë ndërkohë që lexoni këtë Film, fundi i ‘Persona’: gjuha dhe heshtja,
realiteti dhe filmi, maska dhe personi, aktori dhe ‘shpirti’ mbeten të gërshetuara
dhe ne mbetemi me të njëjtat pyetje: Çfarë na bën ne ata që jemi? Çfarë na përkufizon?
Burimi: https://www.youtube.com/watch?v=xBpTa7PUSAI
Përzgjodhi dhe përktheu Enkeleda Suti
