Nga PRESTIGJOZJA
SHËPIA E ANKANDEVE CHRISTIES
1
Albrecht Dürer lindi në qytetin gjerman të Nyrembergut
në maj të vitit 1471, një nga 18 fëmijët e lindur nga Albrecht dhe Barbara
Dürer (vetëm tre nga të cilët mbijetuan në moshë të rritur). I ati – pas të cilit
i është vënë emri – ishte një argjendar i suksesshëm me prejardhje hungareze,
dhe Albrecht-ti i ri mësoi me të përpara se të vendoste të ndiqte karrierën
artistike.
Ai kishte treguar se, kishte talent që në
moshë të hershme. Autoportreti i vitit 1484 – në të cilën ai paraqet veten me
sy të hapur dhe me faqe buçko – është më e hershmja, e cila i atribuohet
mjeshtrit të vjetër dhe që ka mbijetuar deri tek ne, dhe që është krijuar kur
ai ishte adoleshent.
2 QYTETI I DÜRER-IT
ISHTE NJË NGA QYTETET MË TË RËNDËSISHME NË EVROPË
E ndodhur në zemër të Perandorisë
së Shenjtë Romake – dhe, në të vërtetë, në Evropë – Nyrembergu ishte një portë ekonomike
dhe prodhimi. Argjendi dhe koperi i minuar afër Saksonisë dhe Bohemisë u
transformuan nga punonjësit e panumërt të metalit të qytetit në magazina
lluksoze dhe shërbimi. Qyteti ishte gjithashtu një ‘kasolle’ e mendimit
humanist – shtëpia e Willibald Pirckheimer, Konrad Celtis dhe Philipp
Melanchthon. Në reflektim të shtëpive të shumëfishta të printimit (të cilat
ndihmonin në qarkullimin e shpejtë të mesazheve të Reformimit), Martin Luther e
quante atë ‘sytë dhe veshët e Gjermanisë’.
Megjithatë, në Nyremberg
ekzistonte ende një ndjeshmëri gotike, mesjetare, gjithashtu – diçka që Dürer e
hodhi në serinë e tij fantastike në pjesët në dru nga vitit 1498, “Katër Kalorësit
e Apokalipsit”. Afrimi i fundit të shekullit, nxiti thashethemet rreth afrimit
të fundit të botës – ogure në format e kometave, eklipseve, përmbytjeve dhe
murtajave interpretoheshin me të njëjtin dell. Skenat e “Katër Kalorësve të
Apokalipsit”, vinin nga Zbulesa e Shën Gjonit, duke i shtuar me zell humorin
mbizotërues, eskatologjik.
3 ATIJ I ËSHTË
ATRIBUAR SJELLJA E RILINDJES NË EVROPËN VERIORE
Dürer udhëtoi gjatë jetës së tij,
duke u frymëzuar dhe kapur klientë jashtë në mënyrë të rregullt. Udhëtimi i tij
i parë kryesor ishte nga vitit 1490 deri në vitin 1494 – e ashtuquajtura e tij
‘Wanderjahre’ (vitet e udhëtarit)
– gjatë të cilave ai vizitoi për herë të parë Frankfurt-in dhe Basle-in, midis
vendeve të tjera. Një kthim i shkurtër në Nyremberg për t’u martuar (i ati
kishte organizuar një dasëm me Agnes Frey, vajza e një tregtari të pasur
vendas) u pasua nga një udhëtim tjetër: këtë herë përgjatë Apleve në Venecia.
Atje ai u magjeps nga vepra e
Andrea Mantegna dhe Giovanni Bellini (nga skulpturat nudo të të parit dhe nga
Madonna-t, në veçanti, nga i dyti). Në dekadat pasuese, Dürer fitoi famë të
konsiderueshme në Itali, ku madje edhe historiani i artit Giorgio Vasari – dukshëm
mospërfillës ndaj artistëve përtej Toskanës, le më Italinë – i vlerësonte
‘fantazitë dhe inovacionet e tij të bukura’.
4 AI KA QENË NJË
PIKTOR SHUMË I MIRË, DHE MADJE NJË GDHËNDËS/SKALITËS EDHE MË I MIRË – NDOSHTA MË
I MIRË QË KA EKZISTUAR NDONJËHERË
Veprat e pikturuar nga Dürer
dominohen nga portretet, pjesët e altarit dhe imazheritë private dhe përkushtuese.
(Në udhëtimin e tij të kthimit përgjatë Alpeve nga Venecia, ai pikturoi
gjithashtu një seri topografike me bojëra uji, për të cilat disa kanë thënë se
janë studimet e para të peisazheve të pastra në historinë e artit.) Megjithatë,
ishin pjesët në dru dhe gravurat ku qëndron reputacioni i tij artistik.
Në një nga më të famshmet e tij, “Adami
dhe Eva,” ai kap persosmërinë çifitit të parë përpara Rënies së botës, duke i
treguar ata na poza të idealizuara, thuajse simetrike në krahë të Pemës së Dijes.
Figura e Adamit ishte frymëzuar nga skulptori helenas, Apollo Belvedere, që
ishte zbuluar kohët e fundit afër Romës (në vitin 1489). Dürer i solli detaje të
paprecedenta dhe linja fine mediumit të gravurës – siç dëshmohet më mirë këtu
tek lëkura njerëzore dhe tek zhvoshkja e pemës.
5 NDËRMJET
VITIT 1513 DHE 1514, AI PRODHOI TRE GDHËNDIE TË NJOHURA SI PRINTIMET E
MJESHTRIT TË TIJ
Në një periudhë rreth 12 mujore, Dürer krijoi trion e tij të ashtuquajtur
‘Meisterstiche’ (printimet e mjeshtrit), duke përfshirë
tre figura vetmitare në mjedise tejet simbolike: “Shën Jerome në studion e tij”,
duke paraqitur shenjtin të paqtë në punë; “Melaknkolia I”, në të cilën një
personifikim me krahë të Melankolisë ulet i dëshpëruar, me kokën në duar; dhe “Kalorësi,
Vdekja dhe Djalli I”, duke paraqitur një kalorës të krishterë duke kalëruar nëpër
thellësitë e pyjeve gjermane.
Në këtë imazh përfunimtar, subjekti përballet
me këndvështrimet makthioze të Vdekjes dhe të një djalli fytyrëdhi, por që është i qetë dhe që mban,
me vendosmëri sundimin e tij dhe duke u siguruar për rrugën e qëndrueshme të
kalit të tij. “Kalorësi, Vdekja dhe Djalli” adhurohej nga Adolf Hitler mbi
bazat se ajo vlerësonte një hero gjermanik guximtar – megjithatë, në fakt, kali
ishte frymëzuar nga vizatimet e Leonardo da Vinci-it për monumentin e kuajve të
Francesco Sforza në Milano.
6
Në vitin 1959, në shenjë të rritjes së
stausit të tij social, Dürer u caktua në Këshillin e Madh të Nyrembergut kur ai
ishte në fund të të tridhjetave të tij. Ai u bë gjithashtu piktor i oborrit të
Maximilian-it të I-rë rreth vitit 1512.
Perandori i Shenjtë Romak shpresonte që, të fitonte vet reputacionin si një nga
patronët e mbrephtë të arteve, dhe për të ruajtur kujtimin e tij për brezat e
ardhshëm.
Duke kuptuar që mediumi i punimeve në
dru do ta mundësonte që t’i arrinte të dyja, ai porositi Dürer-in që të përfundonte
monumentalen, “Harkun Triumfues”, për t’u shfaqur në të gjithë perandorinë. Ajo
përbëhet nga disa skena duke glorifikuar bëmat ushtarake të Maximilian-it. Me
një sipërfaqe prej 10 m2 (357 cm x 295 cm), ajo është një nga pjesët në dru më të mëdha që është bërë ndonjëherë.
7
Dürer ishte gjallë në kohën e Hernán
Cortés dhe konkuistadorët e tij po i ngjiteshin një Bote të Re për Spanjën. Plaçka
e vjedhur ekzotike që ata sollën mbrapsht tek Mbreti Karli i V (armë,
bizhuteri, tekstile dhe shumë të tjera)
ishin kryefjala e gjithë Evropës. Dürer pa një përzgjedhje të thesarëve meso-amerikane
në një udhëtim në Bruksel, në gusht të vitit 1520. Sipas një shënimi në ditarin
e tij të udhëtimit, ai ‘nuk kishte parë asgjë në të gjithë jetën e tij gjëra të mrekullueshme artistike
kaq të këndshme për zemrën e tij’.
Gjatë kësaj kohe aventurat
portugeze shkaktuan sensacione edhe më të mëdha nga transportimi i rinocerontëve
në Evropë nga India për mbretin e tyre, Manuel-in e I-rë. Dürer nuk e pa kurrë vet kafshën, por i ngërthyer nga buja rreth tij – prodhoi
një imazh për një pjesë në dru të rinocerontit, bazuar në një skicë nga
tregtari gjerman në Lisbonë. Vizioni i Dürer-erit vinte me shtesa të tjera
magjepsëse, të cilat synonin ndezjen e imagjinatës së shikuesve – duke përfshirë
palat e lëkurës së rinocerontit që
dukeshin si armaturë.
8 AI KA PASUR
NJË NGA FIRMAT MË TË FAMSHME NË ART
Dürer ishte fort i vetëdijshëm se
si ne do ta quanin sot brand-in e tij. Në mes të viteve 1490, ai filloi t’i nënshkruante
veprat e tij me inicialet e veta. Në të vërtetë, monogrami ‘AD’ u bë i vlerësuar
– dhe i vlefshëm – saqë ajo u falsifikua në mënyrë rutinore nga artistët që
kopjonin veprat e tij. Dürer madje e çoi njërën prej tyre, atë të Marcantonio Raimondi nga Bolonja,
në gjygj, duke promovuar veprimin e parë të copyright-it në historinë e artit.
9 AI KA QENË
SHKRIMTAR, SI EDHE ARTIST
Në vitet e tij të fundit, Dürer
kaloi gjithnjë edhe më shumë kohë duke shkruar tekste librash rreth artit në
vend të krijimit të tij. Që nga udhëtimi i tij i parë në Itali, ai kishte qenë
një kampion i asaj që mund ta quajmë ‘Estetika e Rilindjes’, e përcaktuar nga
harmonia hyjnore dhe proporcioni. Madje është sugjeruar se, udhëtimi i tij i
dytë në Itali, në vitin 1505, u frymëzua nga një dëshirë për të mësuar sekretet
e artistit venecian, Jacopo de’ Barbari, i cili kishte zbuluar një sistem
matjesh dhe proporcionesh ideale.)
Në linbrin e tij, “Udhëzimet për
Matjen me një Kompas dhe Vizore” (1525), Dürer shqytronte gjatë çështjen e
perspektivës. Ai besonte se, arti nuk ishte një zanat i përunjur, por një
arritje e madhe e ndërtuar mbi themele teroike.
10 AI KA QENË PO
AQ I NDERUAR NË VDEKJE SA EDHE NË JETË
Dürer u sëmur (ndoshta me malarie
kronike) në një udhëtim në Hollandë, në vitin 1521. Nga atëherë e tutje, ethet
u bënë po aq të rregullta, si pjesë e jetës së tij, sa këshillimet me një
doktor. Ai vdiq, në moshën 56 vjeçare, në vitin 1528. Miku i tij Pirckheimer shkroi
për epitafin e varrit të tij, ‘Ajo që ishte e vdekshme për Albrecht Dürer
shtrihet poshtë këtij pirgu me gura’.
Thuhet se, miq të tjerë e zhvarrosën në mënyrë sekrete trupin e tij disa
ditë pas varrimit të tij për të bërë maskën e fytyrës dhe të
duarve të tij. Një krelë flokësh, u pre gjithashtu nga koka e tij në shtratin e
vdekjes dhe u dërgua – si një relike shenjtorësh – në Strasburg, tek ish nxënësi
i tij Hans Baldung. Tani krela mbahet në një qivur prej argjendi, në Akademinë
Vjeneze të Artit.
(Imazhi 2: Albrecht
Dürer, Katër Kalorësit e Apokalipsit, nga Apokalipsi)
(Imazhi 3: Albrecht Dürer, leximet e Shën Antonit)
(Imazhi 4: Albrecht
Dürer, Adami dhe Eva, 1504)
(Imazhi 5: Albrecht Dürer, Melankolia I)
(Imazhi 6: Albrecht
Dürer, Kalorësi, Vdekja dhe Djalli, 1513)
(Imazhi 7: Albrecht
Dürer, Rinoceronti).
(Imazhi 8: Albrecht Dürer, Shën Eustace-i)
Burimi: https://www.christies.com/features/Albrecht-Durer-10-things-to-know-8053-1.aspx
Përzgjodhi
dhe përktheu – ENKELEDA SUTI.
